Skutki działań terrorystycznych można złagodzić poprzez strefowanie pomieszczeń oraz umożliwienie sprawnej i bezpiecznej ewakuacji.
Szczególnie ważne pomieszczenia powinny być umieszczone jak najdalej od tych przestrzeni, które są najłatwiej dostępne dla postronnych osób. Po pierwsze, owe pomieszczenia powinny być w miarę możliwości oddalone od ścian zewnętrznych. Zwłaszcza, gdy przy danej ścianie znajdują się miejsca postojowe. Po drugie, pomieszczenia te powinny być oddalone od innych, do których jest bardziej swobodny dostęp, jak recepcja, hole, poczekalnie, biura obsługi interesantów.
Strefowanie może uwzględniać podział pomieszczeń i ciągów komunikacyjnych na ogólnie dostępne oraz na te o różnym stopniu dostępności. To, które pomieszczenia są szczególnie ważne, jest kwestią indywidualną. Mogą to być pokoje dla VIP-ów, skarbiec, archiwum, serwerownia, pomieszczenia z kluczowymi urządzeniami zapewniającymi ciągłość procesu technologicznego, czy nawet zaplecze kuchenne stołówki (ryzyko zatrucia pożywienia i napoi). Na pewno ograniczony dostęp powinien być do pomieszczenia ze stacją monitorowania sygnałów alarmowych. Atrakcyjne dla terrorystów są pomieszczenia zgromadzeń dużej liczby ludzi, ponieważ umożliwiają większy rozmach działań przy niższych kosztach. Szczególną ochroną dobrze jest objąć pomieszczenia techniczne, jak np. centrale HVAC (Heating – ogrzewanie, Ventilation – wentylacja, Air Conditioning – klimatyzacja) i ppoż., które mogłyby ułatwić rozprowadzenie broni chemicznej lub biologicznej. Nie wszystkie środki wykorzystane przez terrorystę muszę być koniecznie przyniesione przez niego z zewnątrz. Może on wykorzystać już znajdujące się wewnątrz materiały, aby np. wywołać pożar lub wybuch. Dlatego chronione powinny być też magazyny/składziki materiałów łatwopalnych i innych niebezpiecznych (o ile takie znajdują się w budynku).
Atrakcyjne dla terrorystów mogą być nie tylko miejsca, których zniszczenie spowoduje duże straty w życiu i zdrowi ludzi, straty materialne i finansowe czy obniży zdolności obronne kraju. Podstawowym elementem terroryzmy jest medialność, dlatego też zaatakowane mogą być miejsca symboliczne, jak budynki rządowe czy świątynie. Symboliczny może być także czas, np. okres świąteczny danej religii, ważne święto państwowe czy rocznica innego zamachu.
Scenariusze ataku powinny uwzględniać nietypowe formy poruszania się zamachowca, jak np. przemieszczanie się po dachu, szybem windy czy infrastrukturą podziemną.
Użytkownicy nie zawsze zachowują się zgodnie z wyobrażeniami projektanta. Piesi chodzą ścieżkami niekoniecznie wytyczonymi przez chodniki, kierowcy parkują poza legalnymi parkingami, a palacze, aby oddać się nałogowi wychodzą z budynku najkrótszą i najprostszą drogą. Ich częste rytualne zwyczaje mogą zwiększyć ryzyko, że jakieś wyjście (na dach, taras, podwórze itp.) nie będzie zawsze zamykane. Planując ochronę budynku, należny mieć na uwadze, że ludzie nie zawsze dadzą wtłoczyć się w sztywne, narzucone odgórnie schematy. Zbyt restrykcyjne reguły, przy postrzeganym jako mało prawdopodobne zagrożenie, mogą być ostatecznie powszechnie lekceważone.
Strefowanie powinno uwzględniać stopień dostępności do budynku, jego części i otoczenia zależny od1:
• czasu dostępności/otwarcia danego podmiotu korzystającego z budynku (godzin, dni tygodnia, sezonu itp.);
• upoważnienia osób (np. strefy tylko dla personelu, pracowników technicznych czy ochrony);
• wykupienia danej usługi (poprzez bilet, karnet, umowę itp.);
• należenia do danej kategorii społecznej (np. toalety i szatnie z podziałem na płcie).
Trudno jest objąć całość budynku monitoringiem wizyjnym. Niektóre pomieszczenia będą wręcz celowo wyłączone z tego typu nadzoru, jak np. toalety, prysznicownie czy szatnie.
Ochrona powinna uwzględniać teoretycznie mniej „atrakcyjne” pomieszczenia i miejsca dla terrorystów, takie jak piwnice, strychy, składziki, magazyny itp. Mogą one zostać wykorzystane do ukrycia się i przeczekania do zamknięcia obiektu, aby wtedy móc swobodniej poruszać się po obiekcie. Jest to tym bardziej istotne, ponieważ zwykle łatwiej jest się wydostać z budynku, niż do niego wejść. Zabezpieczenia standardowo koncentrują się na niedopuszczeniu intruza do wnętrza budynku.2 Objawia się to swobodną możliwością otwierania stolarki od środka (co ma swoje uzasadnienie w sprawnej ewakuacji budynku w przypadku takich zagrożeń jak np. pożar).
Ochrona antyterrorystyczna związana jest nie tylko z zapobieganiem aktom terroru, uodpornieniem budynku na wybuchy, ale także z zadbaniem o życie i zdrowie użytkowników poprzez właściwą ewakuację. W chaosie powstałym w wyniku ataku terrorystycznego jedni użytkownicy danego obiektu zostaną sparaliżowani strachem, a inne będą próbowali za wszelką cenę wydostać się poza obszar działań terrorystów. W desperackiej ucieczce ludzie mogą upadać i nawzajem się tratować. Dlatego ważne są m. in. z szerokie ciągi komunikacyjne, oznakowane drogi ewakuacji, odpowiednia liczba wyjść ewakuacyjnych czy w miarę swobodna możliwość opuszczenia budynku w sytuacji zagrożenia. Zastosowane rozwiązania uniemożliwiające wtargnięcie osobom postronnym nie powinny zarazem czynić z budynku klatki/pułapki trudnej do opuszczenia w sytuacjach nadzwyczajnych.
Jeśli parking jest zlokalizowany pod budynkiem dobrze jest wprowadzić kontrolę wjazdów i wyjazdów oraz ograniczyć do niego dostęp do osób upoważnionych (jednocześnie zrozumiałe jest, że z przyczyn ekonomiczno-organizacyjnych jest to mało realne w przypadku takich obiektów jak centra handlowe). Podziemne garaże mogą być szczególnie niebezpieczne, w przypadku uszkodzenia wentylacji, co może doprowadzić do stężenia CO2 zagrażającego życiu i zdrowi ludzi.3 Podczas projektowania budynku czy opracowywania standardowych planów działań na wypadek zagrożeń (pożar, atak terrorystyczny) należy mieć na uwadze, że część osób podczas ewakuacji zamiast natychmiast opuścić budynek będzie próbowała udać się na parking podziemny po swój samochód.4
.
więcej o ewakuacji osób niepełnosprawnych na: antytektura.pl/ewakuacja
.
Literatura:
1. Stelmach J., Kategorie obiektów użyteczności publicznej i stopnie ich ochrony w kontekście zagrożenia współczesnym terroryzmem, [w:] Wiśniewska-Paź B., Szostak M., Stelmach J. (red.), Bezpieczeństwo antyterrorystyczne budynków użyteczności publicznej tom 1, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2018
2. Kocewiak S., Ogrodzki P., Rulewicz J., Vademecum zabezpieczenia obiektów sakralnych, Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych, Warszawa 2005
3. Mikulik J., Wybrane zagadnienia zapewnienia bezpieczeństwa i komfortu w budynkach, Wydawnictwo AGH, Kraków 2018
4. Grocki R., Osoby niepełnosprawne w sytuacji zagrożenia, Difin SA, Warszawa 2014